Individuele oplossingen zoals airconditioners zijn niet de gewenste oplossing voor de (toekomstige) koudevraag, omdat deze hete lucht blazen in een toch al hete (stedelijke) omgeving. Waar koude een collectieve voorziening kan worden, is het handig dat zo vroeg mogelijk te onderkennen en op te handelen. Aquathermie is een techniek die duurzaam kan verwarmen en koelen in een collectieve voorziening.

Afgelopen zomer riep de provincie Zuid-Holland, mede namens het Klimaatverbond en de gemeente Rotterdam, in hun whitepaper minister De Jonge op om een “afwegingskader duurzame warmte en koude” op te stellen. Het is nu de tijd om slimme combinaties te maken, bijvoorbeeld door in aanvulling op collectieve warmtenetten ook collectieve koudenetten te realiseren. “Als we nú beginnen dan zijn we op tijd, maar als we over 10 jaar beginnen zijn we te laat.” aldus Gedeputeerde Berend Potjer.
 

Comfort verhogend en financieel aantrekkelijk

Aquathermie als laagtemperatuur bron voor een warmtenet is erg geschikt om te koelen. Met een WKO wordt de koude van de winter in de grond opgeslagen om in de zomer te gebruiken. Het comfort in de zomer van een heerlijk koel gebouw en nagenoeg geen onderhoud is voor veel gebruikers een belangrijk argument om hiervoor te kiezen. Daarnaast blijkt uit onderzoek van CE Delft dat het koelen met een warmte-koudenet lagere kosten heeft ten opzichte van het verwarmen met een warmtenet en koelen met airco’s. Een mooie bijkomstigheid is dat, wanneer je op een WKO bent aangesloten en gaat koelen in de zomer, je automatisch je voorraad warmte aanvult voor de winter.
 

Technische randvoorwaarden

Om in een woning te kunnen verwarmen én koelen met een warmtenet, moeten een aantal elementen in de technische keten op elkaar worden afgestemd. Het eerste is de temperatuur van het warmtenet. Deze moet laag zijn, zodat je zonder gebruik van een warmtepomp ook kunt koelen in de zomer. Passief koelen noemen we dat. Om dit te kunnen doen heb je een warmtewisselaar nodig én een afgiftesysteem (radiatoren), dat een groot oppervlak heeft in de woning. De grootte van het oppervlak is belangrijk omdat het verschil tussen de temperatuur die je in de woning wilt bereiken en het water in het afgiftesysteem klein is. Dit afgiftesysteem bestaat uit buizen in de vloer of in de wanden (vloerverwarming of wandverwarming, maar dan eigenlijk vloerkoeling of wandkoeling).
Als je koelt met het water uit het warmtenet, geef je de warmte uit de woning af aan het warmtenet. Om die warmte nog nuttig te kunnen gebruiken, is de combinatie met een WKO essentieel. Zo heb je een koel huis in de zomer en heb je meteen warmte gespaard voor de winter! De koppeling met de warme en koude bronnen van een WKO geven hierbij meteen de randvoorwaarden van de temperatuur. Daarom heet dit vaak ook een bronnet.

Voor woningen geldt meestal nog dat door het jaar heen meer warmte wordt gebruikt dan dat er wordt gekoeld. De warme en koude bronnen van een WKO moeten energetisch wel ongeveer in balans blijven, anders verliest het zijn functie. Hier komt aquathermie om de hoek kijken: in de zomer wordt de warme bron geladen met de warmte van TEO, TEA of TED. TEO en TED kunnen ook eerst nog gebruikt worden om gebouwen te koelen en daarna hun warmte afgeven aan de warme bron.

Bij een aantal projecten wordt er meer gekoeld met aquathermie dan verwarmd. Vaak is dit het geval bij kantoorgebouwen zoals bij de Verkeerscentrale Midden-Nederland van Rijkswaterstaat. Hier wordt juist in de winter extra kou ‘geladen’. Je kan ook zeggen dat de overtollige warmte dan wordt afgegeven. Bij Sanquin (de bloedbank) in Amsterdam wordt het drinkwatersysteem gebruikt om mee te koelen, voor het invriezen van bloed. Dat gebeurt jaarrond met warmtepompen en het afzetten van de warmte op het drinkwaternet.
 

Bestaande projecten

Op de Projectenkaart van het Netwerk Aquathermie staan meer dan 100 aquathermie projecten. Tien van de projecten worden gekoeld met koude van aquathermie. Voorbeelden zijn de Mall of the Netherlands in Leidschendam, Sanquin in Amsterdam en woontorens New Orleans, Boston en Seattle in Rotterdam. Daarnaast zijn er 36 projecten die aquathermie gebruiken om zowel het gebouw/woning te koelen en verwarmen met aquathermie. Voorbeelden zijn Vellesan College in IJmuiden, het Swettehûs in Leeuwarden en de Mossen in Houten. Meer voorbeelden van aquathermie projecten zijn te vinden op de Warmteprojectentool van Stichting Warmtenetwerk.
 

De toekomst van koelen

De koelvraag zal stijgen in de toekomst. Waar in 2016 nog 75.000 airco’s werden verkocht in Nederland, was dit in 2020 al 200.000 stuks. En dit cijfer stijgt elk jaar. Het is belangrijk om duurzame koeloplossingen toe te passen. Voor nieuwbouw en verbouwingen aan bestaande huizen is het installeren van vloerverwarming of wandverwarming (en koeling) een goede manier om dit mogelijk te maken. Op dezelfde manier is het aan te bevelen een warmtenet zodanig aan te leggen dat het ook koeling kan bieden. Bied mogelijkheid om te koelen, ook als je het niet meteen gaat gebruiken, zeker met het extremer worden van het weer.

Wil je meer weten over koelen? Onderstaande rapporten en organisaties kunnen je helpen:

• Koelen met aquathermie:
  • Rapport: Kansen voor warmtekoudenetten - Mogelijkheden voor koudelevering met aquathermiesystemen met wko. Door CE Delft en WarmingUP
  • WarmingUP Magazine – maart 2023
• De afweging en de technische configuratie van een warmtenet met aquathermie:
  • Rapport: Configuratie voor aquathermie: de afwegingen boven water
  • Project: Techniek, ontwerp en kosten, door WarmingUP
  • Moderne warmte/koudenetten en bronnetten:
  • Website NPLW – 5e generatie warmte- en koudenetten
  • Website Amfius - Bronnetten
  • Website Duurzaam Verwarmen - Bronnetten