Aquathermie wordt steeds vaker gezien als kansrijk alternatief voor aardgas bij het verwarmen van huizen en gebouwen. Ook in de RES’en wordt ernaar gekeken. ‘Zevenentwintig van de dertig RES-regio’s noemen aquathermie als mogelijke duurzame warmtebron in de Regionale Structuur Warmte bij de RES 1.0’, zegt Arianne de Vries. Als adviseur bij Rijkswaterstaat houdt zij zich bezig met het onder de aandacht brengen van de potentie van aquathermie voor de energietransitie. Maar wat is aquathermie precies? Wat kan het voor de RES betekenen? Welke rol speelt Rijkswaterstaat?
Netwerk Aquathermie
Aquathermie betekent dat je koude en warmte uit water haalt om huizen en gebouwen te koelen of te verwarmen. ‘De warmte wordt via een warmtenet naar de gebouwen getransporteerd en met een warmtepomp op de juiste temperatuur gebracht’, legt Henk Looijen uit. Naast zijn werk als adviseur bij Rijkswaterstaat is hij twee dagen per week coördinator kennis en onderzoek bij het Netwerk Aquathermie. Dat netwerk, voortgekomen uit de Green Deal Aquathermie uit 2019, brengt de mogelijkheden van aquathermie in kaart om de warmtetransitie te versnellen. ‘De Green Deal was bedoeld om aquathermie onder de aandacht te brengen, er kennis over te ontwikkelen en te delen en de waarde van aquathermie in de praktijk te beoordelen’, zegt Henk. ‘We zijn daar de afgelopen jaren met een groot aantal betrokken partijen al ver in gekomen. We hebben veel geleerd en kunnen nu onze kennis gaan toepassen en initiatieven opschalen.’
TEO
Het Netwerk Aquathermie kijkt naar de mogelijkheden om warmte en koude uit oppervlaktewater te halen - Thermische Energie uit Oppervlaktewater (TEO) -, maar ook uit afvalwater (TEA) en uit drinkwater (TED). ‘Bij Rijkswaterstaat richten we ons alleen op thermische energie uit oppervlaktewater’, zegt Arianne. ‘Rijkswaterstaat is immers beheerder van de grote wateren in ons land.’ Het gaat daarbij om forse potentiële bijdragen aan de warmtetransitie. Henk: ‘Met TEO kunnen we 43% van de warmtevraag van de gebouwde omgeving beantwoorden. Meer dan de helft daarvan, zo’n 25%, kan via de oppervlaktewateren die bij Rijkswaterstaat in beheer zijn.’
Opschaling
Wat betekent dat nu voor de RES’en en de Transitievisies Warmte van de gemeenten? ‘In de meeste RES’en wordt oppervlaktewater vooral als kansrijke bovenregionale warmtebron aangeduid’, zegt Arianne. ‘Vaak is dat nog in de fase van onderzoek. Het is nu zaak om dat concreter te gaan maken via de Transitievisies Warmte en straks weer in de RES 2.0. Rijkswaterstaat denkt daar graag in mee. We willen steeds meer een proactieve gebiedspartner zijn, in plaats van alleen een reactieve vergunningverlener. Om TEO rendabel te laten zijn, moeten woningen en gebouwen binnen een straal van 5 kilometer van het oppervlaktewater liggen. Veel steden of woonkernen liggen in de buurt van grote rivieren. Dat biedt goede mogelijkheden voor toepassing van aquathermie. De focus bij Rijkswaterstaat ligt op opschaling: we willen vooral meedenken over hoe we woonwijken langs grote wateren duurzaam kunnen gaan verwarmen. Daar kunnen we echt stappen maken.’
Warmte en elektriciteit
Rijkswaterstaat wil, om de warmtetransitie mogelijk te maken, graag landelijk en regionaal samenwerken met andere partijen zoals netbeheerders, waterschappen, gemeenten, woningcorporaties, huiseigenaren en bedrijven. Dat gebeurt bijvoorbeeld in het project Warmte uit Water, waarbij Rijkswaterstaat samen met netwerkbedrijf Alliander kijkt naar de mogelijkheden om in Zutphen zo’n 550 woningen met water uit de IJssel te gaan verwarmen. Henk: ‘Het is belangrijk dat we dat samen met Alliander doen. Een huis moet warmer zijn dan de warmte die het oppervlaktewater kan leveren, daarom heb je een warmtepomp nodig. Aan aquathermie zit dus ook een elektriciteitskant, waarmee je te maken krijgt met de grenzen van wat het elektriciteitsnet aankan. We moeten de warmte- en de elektriciteitsvraag dan ook goed op elkaar afstemmen.’
Ecologie
Aquathermie is volop in ontwikkeling en er valt zeker nog het nodige te leren, zowel technisch als organisatorisch, zegt Henk. ‘Hoe integreer je aquathermie met andere systemen, zoals opwek via zon en wind? Wie gaat wat betalen en hoe gaan we dat regelen? Wat is de rol van gemeenten en van private partijen? Wat gaat de nieuwe Warmtewet waar het kabinet aan werkt, daarin betekenen?’ Een ander aandachtspunt is de invloed van aquathermie op ecologie, vult Arianne aan. ‘Als je warmte wint uit een rivier, loos je daarna kouder water terug. Wat is daarvan het effect op de ecologie en de waterkwaliteit? Ook daar is nog veel kennis nodig. Om daaraan bij te dragen, heeft Rijkswaterstaat onder andere meegewerkt aan het ontwikkelen van een Handreiking koudelozingen. Die kan vergunningverleners helpen bij het maken van afwegingen op dit gebied. Ook die handreiking zullen we nog verder ontwikkelen.’
Optimistisch
Intussen is de afgelopen drie jaar voldoende kennis ontwikkeld om aquathermie op grotere schaal te kunnen toepassen. Er zijn inmiddels zo’n 80 gerealiseerde projecten bekend. Henk: ‘Gemeenten en regio’s kunnen zich door de praktijkvoorbeelden op de projectenkaartvan het Netwerk Aquathermie laten inspireren om te kijken welke bijdrage aquathermie in hun eigen omgeving kan leveren.’ Arianne en Henk zijn daar optimistisch over. ‘Aquathermie staat in het nieuwe regeerakkoord, dat was een paar jaar geleden ondenkbaar’, zegt Henk. ‘Dit geeft aan dat de kansen van deze duurzame warmtebron steeds beter in beeld zijn.’ ‘We gaan uiteindelijk helemaal van het aardgas af’, zegt Arianne. ‘Warmte uit oppervlaktewater kan daar als duurzaam alternatief fors aan bijdragen. Daarvoor moeten we nu naar grootschalige toepassing in de praktijk. Wie daarover met ons wil sparren is van harte welkom!’
Contactpersonen en meer info